ХУЛАН ХАТНЫ ОНИСОГО
Монгол, Солонгос улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны
20 жилийн ойн хүрээнд соёл, боловсрол, шинжлэх ухааны олон талт ажил зохион
байгуулж байгаагийн нэг нь “Монгол, Солонгосын эрдэм шинжилгээний хамтын
ажиллагааны өнөө ба ирээдүй” эрдэм шинжилгээний хурал байлаа.
Солонгосын Монгол судлалын нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч, профессор И Сөнг юү, “Улаанбаатар” дээд сургуулийн захирал, профессор Чой Гихо нар энэхүү эрдэм шинжилгээний хурлыг санаачлан зохион байгуулж байгаа бөгөөд хуралд хоёр орны хэл шинжлэл, түүхийн эрдэмтэд сонирхолтой илтгэлүүд тавьж хэлэлцүүлэв. МУИС-ийн доктор Е.Равдан “Дэлхийд тархсан Монгол газар нутгийн нэр”, мөн сургуулийн багш Ц.Баттулга “Эртний түрэгийн зарим нэр цолыг бичих тухай”, М.Баярсайхан “Мэргид ямар угсаа гаралтай байсан бэ?”, С.Дулам “Солонгосын Тангүний домгийг Монголчуудын баавгайн домогтой харьцуулах нь”, Г.Эрдэнэчимэг “Юан, Корейгийн төрийн ураг барилдлагын тухай”, Түүхийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Ц.Минжин “ХШ-Х1Ү зууны үеийн Монгол-Солонгосын худ ургийн харилцаа”, Солонгосын “Юн-Нам”-ын их сургуулийн эрдэмтэн Квак Тэ Чун “Солонгосын уламжлалт хөгжмийн гоо сайхан” мөн сургуулийн доктор Пак Су Хён “Солонгос-Монголын дипломат харилцааны 20 жилийн хөгжмийн соёлын солилцоо” зэрэг 30 гаруй илтгэл тавьсан юм.
Монголын Солонгос судлалын тэргүүн, доктор, профессор Б.Сумьяабаатар сүүлийн үеийн судалгааны чиг хандлага, шинэ баримт сэлтээс танилцуулсан нь эрдэмтэн, судлаачдын сонирхлыг ихэд татав. Тэрбээр дундад зууны Монгол, Солонгосын харилцаа ямар байв аа гэдгийг үүх түүх, бичиг соёлын холбооны талаас нь нягтлан судалж үнэн мөнийг баримтаар батлах нь бидний гол зорилго гэлээ.
Монгол хаад хоёр орны найрамдалт харилцааг туйлаас эрхэмлэдэг байв
Дундад зууны Монголын Солонгос судлал, Солонгосын /Гуулин улсын/ түүх соёл, хэл яриа, бичиг үсэг, улс төр, эдийн засаг, газар тариалан, өмч хөрөнгө, одон зурхай, цэргийн ухаан зэрэг маш өргөн хүрээг хамарч байсныг онцлов. Монгол хаад, төрийн зүтгэлтэн нар хоёр орны найрамдалт харилцааг туйлаас эрхэмлэдэг байжээ. Чингисийн үед Монгол, Солонгосын харилцаа сайн байсан. Домгоор бол Монгол нь Солонгосын хүргэн улс /Хулан хатны домог/, түүхээр бол Монгол нь Солонгосын хадам улс, нөгөө талаас Солонгос ч Монголын хүргэн улс. Хубилай хааны охин Хотолгэримши 1274 онд Солоносын бэр болсон. Мөн, Хубилай хааны ач хүү Гамалагийн охин Солонгос вангийн хатан байжээ. Энэ хатан Монгол бичиг сайн мэддэг. Монголоор захиа бичиж нутагтаа илгээж байсан тухай Солонгос түүхийн сурвалжид тэмдэглэсэн байсан нь олджээ. Найман зууны тэртээ ч гэсэн ийм л соёлтой бүсгүйчүүд Монголд байжээ. Мөн Монгол эмэгтэй гадаадад элч болж очиж байсны 790 жилийн ой 2011 онд тохиох аж. Энэ бол дэлхийн дипломатын түүхнээ бичигдэх түүхэн баримт гэнэ. 1225 онд Монголын элч Гуулин улсад очоод буцаж явахдаа алагдсан тоогүй явдал гарчээ. Элчийг алсан учир дайлаар мордох нь зүйтэй гэж баатрууд хэлэхэд Чингис хаан “Баттай баримт нотолгоогүйгээр хэрхэн дайлж болох” хэмээн өгүүлж болиулж байсан удаатай.
Монгол төрийн зүтгэлтнүүд Монгол, Солонгосын харилцааг хэчнээн хүндэтгэдэг байсны нэг түүхэн баримт энэ бөлгөө. 2010 он бол Монгол, Солонгосын харилцаанд онцгой жил болж байгаа билээ. Солонгос /Гуулин улс/-аас Хятанд, хятан хэл сургахаар 10 оюутан илгээж байсны 1015 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Хятаныг Монголын өвөг дээдэс гэж үзвэл, Монгол, Солонгосын соёлын харилцааны 1015 жилийн ой болж байна гэсэн үг. Хятан хэл Монгол хэлтэй бүтэц ижил. Нангиад үсгээр тэмдэглэсэн хэдэн үгийг хянаваас, Монголоор барахгүй Солонгос үгтэй ч тохирдог.
Хятан бичгийн дурсгал манайд, мөн Өвөр Монголд нэлээн хэд байдаг аж. Хятан бага бичгийн гуулин толин дээрх нэгэн сонин дурсгал одоо ч Сөүл хотын үндэсний түүхийн музейд хадгалагдаж байдаг бөгөөд хараахан тайлан уншиж чадаагүй,. Энэ дурсгал хаанаас, хэзээ, хэрхэн Солонгост очсоныг тодруулах ажил эзнээ хүлээж байгаа гэлээ. Монгол оюутан Солонгосд 791 жилийн өмнө сурч байв. 1219 он Монгол жанжин 41 хүнд “Та нар Корей хэл суралцаж бай” гэсэн захиа үлдээсэн түүхэн тэмдэглэл Солонгос сурвалжид байна. Энэ бол Монгол, Солонгосын соёлын түүхийн алтан хуудас яриагүй мөнийг харуулж байгаа хэрэг. Монгол Улс Солонгосоос бэх, бийр, бичгийн цаас зэрэг бичгийн хэрэгсэл авахаар жуу бичгийг 790 жилийн өмнө илгээж байсан баримт байдаг. Энэ нь Гурван голын буюу Чингисийн Монголчууд бичиг үсэггүй, харанхуй бүдүүлэг байсан гэсэн зарим эрдэмтдийн саналыг үгүйсгэх бодит баримт. Алдарт “Монголын нууц товчоо”-г манай толь бичгүүдэд байдаг солхо цаас буюу Солонгос цаасан дээр бичсэн байж магадгүй гэсэн саналыг эрдэмтэн Б.Сумьяабаатар дэвшүүлж байгаагаа ч дуулгав. Монгол, Солонгосын археологичид цаасны хоёр ч үйлдвэрийн ором буурийг Монгол нутгаас олоод байгааг дурдав. Монголоос Солонгост 686 жилийн өмнө 17 мянган дэвтэр бүхий 4371 боть ном бэлэглэж байсан түүхэн баримт Солонгосын эх сурвалжаас олджээ. Энэ бол бүхэл бүтэн номын сан гэсэн үг. Дундад зууны ямар ч улс гадаадад ийм олон тооны ном түгээж байсан түүх дэлхийд байхгүй. Дэлхийн соёлын түүхэнд тэмдэглэгдэх зүйл гэж бахархан бодно. Эдгээр номс одоо хаана байгааг Манай Солонгос эрдэмтэд /Дундад зууны Монголын хууль цаазын цорын ганц эмхтгэл бичгийг олсон шигээ/ хайж олно гэдэгт найдаж байна гэлээ. Энэ мэт дэлхийн Монголч эрдэмтдийн нүдийг бүлтийлгэж, чихийг дэлдийлгэж, оюуныг мялаасан түүхэн сурвалжуудыг судлан тогтоосноо эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр хэлж байлаа.
Хулан хатан Солонгос биш Мэргидийн угсааных гэв
Бас нэг сонирхол татсан илтгэл бол МУИС-ийн багш, доктор М.Баярсайхан “Мэргид ямар угсаа гаралтай вэ” судалгааны бүтээл байлаа. Тэрбээр Бухцагаан хааны охин Хулан Солонгос биш гэсэн санаа дэвшүүлж байгаагаа хэллээ. Судалгааны үндсээ тайлбарлав. “Алтан улсын судар”-т Нюйчжи улс угтаа Мохэ-гээс гарав. Дайляо-гийн адил өөр улс ажгуу хэмээн тэмдэглэжээ. Мохэ нар нь Бохай улс /698-926/-ыг байгуулж явсан түүхтэй. Мохэ нэрийн талаар судлаачид голоор нутаглагч гэсэн утгаар нэрийдсэн түнгүс үг гэж үздэг. Зарим судлаач Мохэ-гийн нэрийг Монголын нууц товчоонд гарах “мэргид” аймгийн нэр болон мэргэн хэмээх үгтэй холбон тайлбарладаг.
Энэ нэрийг Япон, Солонгос хэлэнд “mokid”, “moji”,”malgal”, гэх зэрэг хувилбар дуудлагатай хэлдэг. Тэгвэл тэдний баруун хөрш болох Монгол овог аймгууд тэднийг юу гэж нэрийдэж байсан бэ гэдэг асуудал тулгарч байна. Энэ илтгэлд миний бие тэрхүү “мэргид” хэмээх нэр мохэ-тэй холбогдоно гэдэг саналыг дэмжиж, Монгол түүхийн сурвалж дахь зарим мэдээ үүнд холбогдож болох талаар ажигласнаа дурдаж байна гэлээ. Тухайлбал Монголын нууц товчоонд мэргидийг дотор нь ялган нэг хэсгийг нь “увас мэргид” гэж бичсэн байдаг.
Түнгүсүүдийн дотор “уван” гэдэг нэр нөлөө бүхий овог байдаг аж. “Увас мэргид”-ийн “увас” бол тэр уван овгийн нэрэнд олон тооны дагавар залгаж бүтсэн нэрийдэл гэж бодож байна. Мөн Монголын нууц товчоонд увас мэргидийн ноён Дайр усун өөрийн Хулан нэрт охиноо Чингис хаанд хатан болгон өргөсөн гэж гардаг. Гэтэл Хураангуй “Алтан товч зэрэг зарим түүхийн сурвалжид Хулан хатныг солонгуудын Буха цагаан хааны охин гэж бичсэн байдаг. Энэ мэдээ бол санаандгүй ч зүйл бус. Тэр солонгууд гэдэг нь Солонгос улсыг заасан үг биш, түнгүсийн нэгэн хэсэг болох солоон хүмүүсийг заасан үг гэж үзэх нь зүйтэй. Нэрийн хувьд Монгол сурвалжийн мэргид хэмээх нэр, Солонгос сурвалжийн малгаль, Хятад сурвалжийн мохэ зэрэг нь нэг л нэрийн олон хувилбар дуудлага мөн. Харин 12-13 дугаар зууны үед байсан мэргид аймаг гарлын хувьд жүржчиний өвөг дээдэс-мохэ нартай шууд холбоотой гэж болохгүй. Гэвч мэргид бол ямар нэгэн хэмжээгээр түнгүстэй холбоотой гэж үзэж байна. Дашрамд, эртний түрэгийн Орхоны хөндийн руни бичээсд гардаг “bukli” хэмээх нэр бол мохэ болон тэдний бүрдүүлсэн Бохай улсыг заасан үг гэж үзэх нь зүйтэй хэмээн тайлбарласан юм.
Монголын их хаадын охид Солонгос нөхөртэй байжээ
ШУА-ийн түүхийн хүрээлэн, Дундад зууны үеийн Монголын түүхийн салбарын эрдэм шинжилгээний ажилтан, докторант Ц.Минжингийн “ ХШ-Х1Ү зууны үеийн Монгол-Солонгосын худ урагийн харилцаа” илтгэлд “Их Монгол Улсаас Солонгост зарсан элчийн хамгийн олон хүнтэй нь Отчиган ноёны 1221 оны 8 дугаар сард ирүүлсэн 23 хүний бүрэлдэхүүнтэй элч байдаг аж.
Отчиган ноёны илгээсэн элчийн шаардлага ёсоор Солонгосоос халиуны арьс нэг түмэн ширхэг, торго 3000 толгой, олс 200 боодол, мяндас түмэн жин, лунтун бэх 1000 хийлүүр, бийр 200, цаас буман хуудас, бэрээмэг, будаг, тоор модны тос тус бүр арван жин нийлүүлсэн гэж Солонгосын сурвалжид тэмдэглэн үлдсэн байдаг байна. Дэндүү их алба татвар нэхэж, Солонгос иргэдэд их чирэгдэл учруулсан гэж Отчиган ноёныг Чингис хаан зэмлэн буруушааж байсан боловч Монголчуудад өргөн энэхүү алба нь Алтан улсад өргөж байсантай харьцуулахад өчүүхэн бага байжээ. Мөнх хааны охин Солонгосын Ко Жон ваны төрөл гүн Ён нён буюу Ван сунтай гэрлэсэн.
Чингис хаанаас хойш Монголын хаадын гүнжтэй гэрлэсэн Коре хүний нэг бол Вонжоны хүү Чүнрёл ван. Чүнрёл ван ихэд ухаалаг сэргэлэн хүн боловч сайхан эмэгтэй харвал шөнийн нойр нь хулждаг шахуу хүүхэмсэг нэгэн байжээ.
Тэрээр Хубилай хааны отгон охин 16 настай Хутаг бэх гүнж ихэд гоо үзэсгэлэнтэй гэдгийг мэдээд, Хубилай хааны ордонд 3 жил шахам бүгж охиноо өгөхийг гуйжээ. Хаан элдвээр шалтаглан охиноо өгөхгүйг хичээсэн боловч эцэст нь Чүнрёл вантай гэрлүүлэхээс өөр аргагүй болсон. Хутаг бэх гүн ингэж Коре Чүнрёл вантай гэрлэсэн бөгөөд энэхүү худ ураг барилдах явдал Монгол, Солонгосын харилцаанд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг байна. Монголын эзэнт гүрний түүхэнд баларшгүй ул мөрөө үлдээсэн Солонгос гүнж нь Тогоонтөмөр хааны авааль хатан болох Чи овогт Өлзий хуту юм.
Түүний хүү Аюуширидара гэх билэгт хаан нь Тогоон төмөр хааны том хүү бөгөөд 1370-1378 онд төр барьж байжээ. Тогоонтөмөр хаан Монголын хуучин зуршлыг эвдэж Чин овогт хатныг гол ордны хатан болгосон явдал нь Чи овогт хатны сэцэн сэргэлэн зан чанар таалагдсанаас гадна бас төрд зөвлөх авьяас чадвартай байсан аж. Ийнхүү судлаач, эрдэмтдийн олон жилийн нөр их судалгааны бүтээлээс та бүхэндээ цухас сонирхууллаа. Дараагийн дугаартаа дэлгэрэнгүй толилуулах болно.
Солонгосын Монгол судлалын нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч, профессор И Сөнг юү, “Улаанбаатар” дээд сургуулийн захирал, профессор Чой Гихо нар энэхүү эрдэм шинжилгээний хурлыг санаачлан зохион байгуулж байгаа бөгөөд хуралд хоёр орны хэл шинжлэл, түүхийн эрдэмтэд сонирхолтой илтгэлүүд тавьж хэлэлцүүлэв. МУИС-ийн доктор Е.Равдан “Дэлхийд тархсан Монгол газар нутгийн нэр”, мөн сургуулийн багш Ц.Баттулга “Эртний түрэгийн зарим нэр цолыг бичих тухай”, М.Баярсайхан “Мэргид ямар угсаа гаралтай байсан бэ?”, С.Дулам “Солонгосын Тангүний домгийг Монголчуудын баавгайн домогтой харьцуулах нь”, Г.Эрдэнэчимэг “Юан, Корейгийн төрийн ураг барилдлагын тухай”, Түүхийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Ц.Минжин “ХШ-Х1Ү зууны үеийн Монгол-Солонгосын худ ургийн харилцаа”, Солонгосын “Юн-Нам”-ын их сургуулийн эрдэмтэн Квак Тэ Чун “Солонгосын уламжлалт хөгжмийн гоо сайхан” мөн сургуулийн доктор Пак Су Хён “Солонгос-Монголын дипломат харилцааны 20 жилийн хөгжмийн соёлын солилцоо” зэрэг 30 гаруй илтгэл тавьсан юм.
Монголын Солонгос судлалын тэргүүн, доктор, профессор Б.Сумьяабаатар сүүлийн үеийн судалгааны чиг хандлага, шинэ баримт сэлтээс танилцуулсан нь эрдэмтэн, судлаачдын сонирхлыг ихэд татав. Тэрбээр дундад зууны Монгол, Солонгосын харилцаа ямар байв аа гэдгийг үүх түүх, бичиг соёлын холбооны талаас нь нягтлан судалж үнэн мөнийг баримтаар батлах нь бидний гол зорилго гэлээ.
Монгол хаад хоёр орны найрамдалт харилцааг туйлаас эрхэмлэдэг байв
Дундад зууны Монголын Солонгос судлал, Солонгосын /Гуулин улсын/ түүх соёл, хэл яриа, бичиг үсэг, улс төр, эдийн засаг, газар тариалан, өмч хөрөнгө, одон зурхай, цэргийн ухаан зэрэг маш өргөн хүрээг хамарч байсныг онцлов. Монгол хаад, төрийн зүтгэлтэн нар хоёр орны найрамдалт харилцааг туйлаас эрхэмлэдэг байжээ. Чингисийн үед Монгол, Солонгосын харилцаа сайн байсан. Домгоор бол Монгол нь Солонгосын хүргэн улс /Хулан хатны домог/, түүхээр бол Монгол нь Солонгосын хадам улс, нөгөө талаас Солонгос ч Монголын хүргэн улс. Хубилай хааны охин Хотолгэримши 1274 онд Солоносын бэр болсон. Мөн, Хубилай хааны ач хүү Гамалагийн охин Солонгос вангийн хатан байжээ. Энэ хатан Монгол бичиг сайн мэддэг. Монголоор захиа бичиж нутагтаа илгээж байсан тухай Солонгос түүхийн сурвалжид тэмдэглэсэн байсан нь олджээ. Найман зууны тэртээ ч гэсэн ийм л соёлтой бүсгүйчүүд Монголд байжээ. Мөн Монгол эмэгтэй гадаадад элч болж очиж байсны 790 жилийн ой 2011 онд тохиох аж. Энэ бол дэлхийн дипломатын түүхнээ бичигдэх түүхэн баримт гэнэ. 1225 онд Монголын элч Гуулин улсад очоод буцаж явахдаа алагдсан тоогүй явдал гарчээ. Элчийг алсан учир дайлаар мордох нь зүйтэй гэж баатрууд хэлэхэд Чингис хаан “Баттай баримт нотолгоогүйгээр хэрхэн дайлж болох” хэмээн өгүүлж болиулж байсан удаатай.
Монгол төрийн зүтгэлтнүүд Монгол, Солонгосын харилцааг хэчнээн хүндэтгэдэг байсны нэг түүхэн баримт энэ бөлгөө. 2010 он бол Монгол, Солонгосын харилцаанд онцгой жил болж байгаа билээ. Солонгос /Гуулин улс/-аас Хятанд, хятан хэл сургахаар 10 оюутан илгээж байсны 1015 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Хятаныг Монголын өвөг дээдэс гэж үзвэл, Монгол, Солонгосын соёлын харилцааны 1015 жилийн ой болж байна гэсэн үг. Хятан хэл Монгол хэлтэй бүтэц ижил. Нангиад үсгээр тэмдэглэсэн хэдэн үгийг хянаваас, Монголоор барахгүй Солонгос үгтэй ч тохирдог.
Хятан бичгийн дурсгал манайд, мөн Өвөр Монголд нэлээн хэд байдаг аж. Хятан бага бичгийн гуулин толин дээрх нэгэн сонин дурсгал одоо ч Сөүл хотын үндэсний түүхийн музейд хадгалагдаж байдаг бөгөөд хараахан тайлан уншиж чадаагүй,. Энэ дурсгал хаанаас, хэзээ, хэрхэн Солонгост очсоныг тодруулах ажил эзнээ хүлээж байгаа гэлээ. Монгол оюутан Солонгосд 791 жилийн өмнө сурч байв. 1219 он Монгол жанжин 41 хүнд “Та нар Корей хэл суралцаж бай” гэсэн захиа үлдээсэн түүхэн тэмдэглэл Солонгос сурвалжид байна. Энэ бол Монгол, Солонгосын соёлын түүхийн алтан хуудас яриагүй мөнийг харуулж байгаа хэрэг. Монгол Улс Солонгосоос бэх, бийр, бичгийн цаас зэрэг бичгийн хэрэгсэл авахаар жуу бичгийг 790 жилийн өмнө илгээж байсан баримт байдаг. Энэ нь Гурван голын буюу Чингисийн Монголчууд бичиг үсэггүй, харанхуй бүдүүлэг байсан гэсэн зарим эрдэмтдийн саналыг үгүйсгэх бодит баримт. Алдарт “Монголын нууц товчоо”-г манай толь бичгүүдэд байдаг солхо цаас буюу Солонгос цаасан дээр бичсэн байж магадгүй гэсэн саналыг эрдэмтэн Б.Сумьяабаатар дэвшүүлж байгаагаа ч дуулгав. Монгол, Солонгосын археологичид цаасны хоёр ч үйлдвэрийн ором буурийг Монгол нутгаас олоод байгааг дурдав. Монголоос Солонгост 686 жилийн өмнө 17 мянган дэвтэр бүхий 4371 боть ном бэлэглэж байсан түүхэн баримт Солонгосын эх сурвалжаас олджээ. Энэ бол бүхэл бүтэн номын сан гэсэн үг. Дундад зууны ямар ч улс гадаадад ийм олон тооны ном түгээж байсан түүх дэлхийд байхгүй. Дэлхийн соёлын түүхэнд тэмдэглэгдэх зүйл гэж бахархан бодно. Эдгээр номс одоо хаана байгааг Манай Солонгос эрдэмтэд /Дундад зууны Монголын хууль цаазын цорын ганц эмхтгэл бичгийг олсон шигээ/ хайж олно гэдэгт найдаж байна гэлээ. Энэ мэт дэлхийн Монголч эрдэмтдийн нүдийг бүлтийлгэж, чихийг дэлдийлгэж, оюуныг мялаасан түүхэн сурвалжуудыг судлан тогтоосноо эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр хэлж байлаа.
Хулан хатан Солонгос биш Мэргидийн угсааных гэв
Бас нэг сонирхол татсан илтгэл бол МУИС-ийн багш, доктор М.Баярсайхан “Мэргид ямар угсаа гаралтай вэ” судалгааны бүтээл байлаа. Тэрбээр Бухцагаан хааны охин Хулан Солонгос биш гэсэн санаа дэвшүүлж байгаагаа хэллээ. Судалгааны үндсээ тайлбарлав. “Алтан улсын судар”-т Нюйчжи улс угтаа Мохэ-гээс гарав. Дайляо-гийн адил өөр улс ажгуу хэмээн тэмдэглэжээ. Мохэ нар нь Бохай улс /698-926/-ыг байгуулж явсан түүхтэй. Мохэ нэрийн талаар судлаачид голоор нутаглагч гэсэн утгаар нэрийдсэн түнгүс үг гэж үздэг. Зарим судлаач Мохэ-гийн нэрийг Монголын нууц товчоонд гарах “мэргид” аймгийн нэр болон мэргэн хэмээх үгтэй холбон тайлбарладаг.
Энэ нэрийг Япон, Солонгос хэлэнд “mokid”, “moji”,”malgal”, гэх зэрэг хувилбар дуудлагатай хэлдэг. Тэгвэл тэдний баруун хөрш болох Монгол овог аймгууд тэднийг юу гэж нэрийдэж байсан бэ гэдэг асуудал тулгарч байна. Энэ илтгэлд миний бие тэрхүү “мэргид” хэмээх нэр мохэ-тэй холбогдоно гэдэг саналыг дэмжиж, Монгол түүхийн сурвалж дахь зарим мэдээ үүнд холбогдож болох талаар ажигласнаа дурдаж байна гэлээ. Тухайлбал Монголын нууц товчоонд мэргидийг дотор нь ялган нэг хэсгийг нь “увас мэргид” гэж бичсэн байдаг.
Түнгүсүүдийн дотор “уван” гэдэг нэр нөлөө бүхий овог байдаг аж. “Увас мэргид”-ийн “увас” бол тэр уван овгийн нэрэнд олон тооны дагавар залгаж бүтсэн нэрийдэл гэж бодож байна. Мөн Монголын нууц товчоонд увас мэргидийн ноён Дайр усун өөрийн Хулан нэрт охиноо Чингис хаанд хатан болгон өргөсөн гэж гардаг. Гэтэл Хураангуй “Алтан товч зэрэг зарим түүхийн сурвалжид Хулан хатныг солонгуудын Буха цагаан хааны охин гэж бичсэн байдаг. Энэ мэдээ бол санаандгүй ч зүйл бус. Тэр солонгууд гэдэг нь Солонгос улсыг заасан үг биш, түнгүсийн нэгэн хэсэг болох солоон хүмүүсийг заасан үг гэж үзэх нь зүйтэй. Нэрийн хувьд Монгол сурвалжийн мэргид хэмээх нэр, Солонгос сурвалжийн малгаль, Хятад сурвалжийн мохэ зэрэг нь нэг л нэрийн олон хувилбар дуудлага мөн. Харин 12-13 дугаар зууны үед байсан мэргид аймаг гарлын хувьд жүржчиний өвөг дээдэс-мохэ нартай шууд холбоотой гэж болохгүй. Гэвч мэргид бол ямар нэгэн хэмжээгээр түнгүстэй холбоотой гэж үзэж байна. Дашрамд, эртний түрэгийн Орхоны хөндийн руни бичээсд гардаг “bukli” хэмээх нэр бол мохэ болон тэдний бүрдүүлсэн Бохай улсыг заасан үг гэж үзэх нь зүйтэй хэмээн тайлбарласан юм.
Монголын их хаадын охид Солонгос нөхөртэй байжээ
ШУА-ийн түүхийн хүрээлэн, Дундад зууны үеийн Монголын түүхийн салбарын эрдэм шинжилгээний ажилтан, докторант Ц.Минжингийн “ ХШ-Х1Ү зууны үеийн Монгол-Солонгосын худ урагийн харилцаа” илтгэлд “Их Монгол Улсаас Солонгост зарсан элчийн хамгийн олон хүнтэй нь Отчиган ноёны 1221 оны 8 дугаар сард ирүүлсэн 23 хүний бүрэлдэхүүнтэй элч байдаг аж.
Отчиган ноёны илгээсэн элчийн шаардлага ёсоор Солонгосоос халиуны арьс нэг түмэн ширхэг, торго 3000 толгой, олс 200 боодол, мяндас түмэн жин, лунтун бэх 1000 хийлүүр, бийр 200, цаас буман хуудас, бэрээмэг, будаг, тоор модны тос тус бүр арван жин нийлүүлсэн гэж Солонгосын сурвалжид тэмдэглэн үлдсэн байдаг байна. Дэндүү их алба татвар нэхэж, Солонгос иргэдэд их чирэгдэл учруулсан гэж Отчиган ноёныг Чингис хаан зэмлэн буруушааж байсан боловч Монголчуудад өргөн энэхүү алба нь Алтан улсад өргөж байсантай харьцуулахад өчүүхэн бага байжээ. Мөнх хааны охин Солонгосын Ко Жон ваны төрөл гүн Ён нён буюу Ван сунтай гэрлэсэн.
Чингис хаанаас хойш Монголын хаадын гүнжтэй гэрлэсэн Коре хүний нэг бол Вонжоны хүү Чүнрёл ван. Чүнрёл ван ихэд ухаалаг сэргэлэн хүн боловч сайхан эмэгтэй харвал шөнийн нойр нь хулждаг шахуу хүүхэмсэг нэгэн байжээ.
Тэрээр Хубилай хааны отгон охин 16 настай Хутаг бэх гүнж ихэд гоо үзэсгэлэнтэй гэдгийг мэдээд, Хубилай хааны ордонд 3 жил шахам бүгж охиноо өгөхийг гуйжээ. Хаан элдвээр шалтаглан охиноо өгөхгүйг хичээсэн боловч эцэст нь Чүнрёл вантай гэрлүүлэхээс өөр аргагүй болсон. Хутаг бэх гүн ингэж Коре Чүнрёл вантай гэрлэсэн бөгөөд энэхүү худ ураг барилдах явдал Монгол, Солонгосын харилцаанд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг байна. Монголын эзэнт гүрний түүхэнд баларшгүй ул мөрөө үлдээсэн Солонгос гүнж нь Тогоонтөмөр хааны авааль хатан болох Чи овогт Өлзий хуту юм.
Түүний хүү Аюуширидара гэх билэгт хаан нь Тогоон төмөр хааны том хүү бөгөөд 1370-1378 онд төр барьж байжээ. Тогоонтөмөр хаан Монголын хуучин зуршлыг эвдэж Чин овогт хатныг гол ордны хатан болгосон явдал нь Чи овогт хатны сэцэн сэргэлэн зан чанар таалагдсанаас гадна бас төрд зөвлөх авьяас чадвартай байсан аж. Ийнхүү судлаач, эрдэмтдийн олон жилийн нөр их судалгааны бүтээлээс та бүхэндээ цухас сонирхууллаа. Дараагийн дугаартаа дэлгэрэнгүй толилуулах болно.
Comments
Post a Comment